Krasnogruda versus Pranie

Miłoszówka w Krasnogrudzie

Czesław Miłosz pasuje do każdego piedestału.

W Praniu

Żaden piedestał nie pasuje do Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.

Miłosza widzę na postumencie godnym Adama Mickiewicza z Krakowskiego Przedmieścia w Warszawie. 

Gałczyński siedzący na pniaku z bosymi nogami w trawie, zwrócony ku Jezioru Nidzkiemu, w towarzystwie słuchaczy jego poezji to brat łata. Kompan do wędrówki kajakowej. Nie nadaje się na postać z wzniosłego pomnika.

W Krasnogrudzie

Literatura Miłosza epatuje przenikliwością, głębią, doniosłością; wszystkim tym, co wydaje się istotne. A jednak „Zniewolony Umysł” czytałem (aczkolwiek z fascynacją towarzyszącą lekturze dzieł zakazanych) z narastającym niepokojem podobnym do odczuć starego Żyda ze szmoncesowego dowcipu cytowanego we wstępie do tej książki. W pewnej chwili przyszła mi do głowy konstatacja:

- On ma wielką rację, ale to racja cokolwiek podejrzana.

Miłosz zdawał się okazywać zwykłemu zjadaczowi chleba swoją przewagę intelektualną.

Gęś się zieleni w zieleni

Gałczyński niczego nie udowadniał. Składał słowa w wiersze z biegłością motyla trzepoczącego na słońcu, nadając każdej błahostce ulotne piękno. Po czytaniu często czuję lekkość bytu.

Jezioro Hołny

Miłosz o sprawach najprostszych, także w „Piesku przydrożnym”, mówił z patosem. Jakby chciał udzielać życiowych porad.

Gałczyński bawił się słowem. Jego skojarzenia, często prowadzące na manowce, nadawały się równie dobrze do Zielonej Gęsi jak i do cyrku Monty Pythona.

Miłosza czyta się z nieznośną powagą.

Z Gałczyńskim mi często do śmiechu albo krotochwili.

Miłosz świetnie znajdował się w świecie korporacji.

Gałczyński był wyznawcą poglądu, że człowieka stworzono do odpoczynku. O swojej pracy urzędniczej, jeśli się taka trafiała, wypowiedział słowa, pod którymi i ja się podpisuję:

„ Jeden kretyn pisze biuletyn, drugi kretyn czyta biuletyn.”

Jezioro Nidzkie

Miłosz pięknie zdiagnozował powojenny socjalizm z punktu widzenia pisarza uwikłanego w kanony socrealizmu.

Gałczyński niczego nie diagnozował. Czuł tylko, że jest w czarnej d… (każdy może wypełnić kropki literami według własnego uznania, przyjmując za punkt wyjścia rozważania o ludzkiej budowie albo o naturze Wszechświata). Co zresztą przypłacił przedwczesną śmiercią. 

Cóż. Zapewne ciągle czuł się motylem po napisaniu epitafium „Na śmierć motyla przejechanego przez ciężarowy samochód”:

- „Niepoważny stosunek do życia/figla ci w końcu wypłatał/nadmiar kolorów, brak idei/zawsze się kończą wstydem/i są wekslem bez pokrycia/mój ty Niprzypiąłniprzyłatał!”

Czyż to nie zasługa pochodzenia społecznego? Czyż ich pisarskie losy nie są dowodem słuszności tezy Karola Marksa o bycie kształtującym świadomość?

W Miłoszówce

Miłosz wyszedł ze środowiska dworskiego, przesiąkniętego tradycjami szlacheckimi. Na frontonie dworku w Krasnogrudzie, należącego przed II wojną światową do Kunatów, z których wywodziła się mama Miłosza, dzisiaj siedziby Międzynarodowego Centrum Dialogu a zarazem muzeum Miłosza, widnieje pretensjonalny napis:

„Bieda temu kto wyrusza i nie powraca…”.

Tekst anachroniczny w świecie skurczonym do niewielkiej sfery oplątanej Internetem, przekształconym do rozmiarów globalnej wioski, z zanikającymi granicami, gdzie wszystko jest w zasięgu ręki.

Gałczyńskiego ukształtowała robotnicza warszawska Wola, okolice ulicy Towarowej, a potem knajpy i kawiarnie przedwojennego Śródmieścia. Chwytał życie w lot. Był daleki od jakiegokolwiek zadęcia. Nie zamierzał poprawiać świata, kształtować narodowych losów. Żył chwilą, a swoje życie zamieniał w nieobliczalne widowisko. Nawet wtedy, gdy kiblował w niemieckich stalagach, pętał się na powojennej emigracji, siedział w krakowskiej kamienicy dla literatów…

We wnętrzach Miłoszówki

Krasnogruda była uporządkowanym światem. Dworek schludny, park wokół urządzony, gospodarstwo zadbane. W tym otoczeniu wszystko było jakieś takie poukładane. Jak twórczość Miłosza. W końcu człowiek doświadcza znużenia. Bo ileż można rozpamiętywać wrażenia znad Jeziora Hołny, które kajakiem opłyniesz w godzinę a poznasz w dzień. Nawet chwile, mimo upływu czasu, zdają się podobne do siebie.

Jezioro Nidzkie

Pranie Gałczyńskiego było prymitywne, nieumeblowane, zamglone, zasnute niedomówionymi klimatami. Za to symfoniczne – wystarczyło stanąć na krawędzi skarpy i gapić się na panoramę Jeziora Nidzkiego. W takim otoczeniu Gałczyńskiemu łatwo przychodziło pisanie o rzeczach wielkich. Jednak nie tracił naturalnej skłonności do błyskotliwych skojarzeń.

Lilia w jeziorze Hołny

Miłoszowy jesion

Krasnogruda to świat przez szybę. Jedno z siedlisk wielkiej poukładanej literatury.

Jezioro Nidzkie

Pranie to mój świat. Dotykalny. Naznaczony stosunkiem emocjonalnym. Znany z perspektywy kajaka i pieszej wędrówki z „Kroniką Olsztyńską” pod pachą.

Wszystkiego dobrego w 2019 roku, Piotrek